Chinese guanxi

Guanxi (relaties, connecties, poort naar de hiërarchie Xi) is een van de belangrijkste elementen van de Chinese samenleving. Het is een ongeschreven wederzijdse overeenkomst in de sfeer van “you scratch my back, I’ll scratch yours”. De ene dienst is een andere waard. Of zoals de Chinezen het uitdrukken: een perzik weg geven en een pruim terug krijgen. In onze maatschappij zou het op omkoping lijken, maar in de Chinese samenleving heeft het meer te maken met het verlenen van gunsten aan personen die guanxi met elkaar hebben. En het verlenen van gunsten heeft niet altijd met geld te maken. Je guanxi maakt het in China mogelijk om zaken voor elkaar te krijgen; veelal buiten de officiële weg om.

Chinezen bekijken de ander van vanuit een “what is in it for me” perspectief. Ze verlenen niet alleen graag gunsten aan vrienden als daarom gevraagd wordt, maar ze willen je ook graag ongevraagd pleasen. Daardoor bouwen ze een positie op om eventueel in de toekomst te rechtvaardigen dat zij een gunst terug kunnen vragen. Het over en weer verlenen van gunsten kan soms over de generaties heen gaan. In ruil voor een gunst werd in het verleden vaak een muntje gebroken en als zich dan - soms generaties later – iemand meldde met de andere helft van het muntje, dan was men verplicht om die persoon op zijn beurt een gunst te verlenen. Ook in onze westerse cultuur zit een dergelijk element er ergens nog wel latent in. Het is bij ons toch ook zo dat als iemand ons een plezier doet of een gunst verleend, wij iets terug willen doen. Het wordt echter vaak graag vergeten door degene die de gunst ontvangen heeft. En dat is nu net onder de chinezen even anders en veel sterker aanwezig. Om je guanxi te onderhouden is het van belang om rekening te houden met de wederzijdse verplichtingen die je aan gaat met degene met wie je guanxi opbouwt. Daarnaast is het van belang om iedereen zijn gezicht te laten behouden bij het verlenen van gunsten. Het kan namelijk zo zijn dat de ander niet in de positie is om ooit een wederdienst te verlenen. Die zal zich dan altijd verplicht blijven voelen, dan wel zijn gezicht verliezen. Voor ons is het dan ook zaak om de door ons verleende gunst te bagatelliseren. Maar er lomp overheen stappen is uit den boze, hetgeen vaak gebeurt als mensen zich niet verder verdiept hebben in het wezen van de omgang met Chinezen. De Chinezen zijn erg precies in het bijhouden van de wederzijdse “rekening”. Voor wat hoort wat, dient per saldo in balans te zijn. Het overvragen van onze kant, leidt er vaak toe dat de Chinese vriend ineens afstandelijk en minder goed bereikbaar wordt.

Bettine Vriesekoop schreef onlangs in NRC een aardig verhaal over “chi” (eten). Eten wordt gebruikt om van een outsider een insider te maken. Het woord voor bekende in het chinees is shu-ren hetgeen letterlijk ‘gekookt persoon” betekent; een onbekende is een sheng-ren wat ‘rauw persoon’ betekent. De verandering van een rauw persoon in een gekookt persoon maakt het mogelijk guanxi met elkaar op te bouwen. Het is een doodzonde om een diner te weigeren; dan geef je immers aan een relatie te weigeren. En dat betekent gezichtsverlies voor de ander. Zakendiners in China zijn dan ook van het hoogste belang.

天上掉馅儿饼. Toen mijn dochter in China studeerde heeft zij een Chinese kennis een grote gunst verleend. Zonder dat zij elkaar op dat moment nog echt goed kenden heeft zij hem (ongevraagd) geld geleend omdat hij anders echt in de problemen zou komen. Het was een gok, maar het bleek de les waard. Hij heeft het geld allemaal terugbetaald. Later ben ik ook bevriend met hem geraakt en ik heb altijd het gevoel gehad dat hij als tegenprestatie naar ons op mijn dochter zou passen. Dat heeft hij heel goed gedaan en zij heeft heel veel van hem geleerd. De vriendschap is uitgegroeid tot de afspraak dat zij nu broer en zus zijn. En dientengevolge ben ik dus de Baba van mijn Chinese zoon (zie artikel “mijn Chinese zoon”). En hoewel wij elkaar niet kunnen verstaan belt hij mij met Nieuwjaar op en doet heel veel moeite om het Happy New Year Baba uit te spreken waar hij zo lang op geoefend heeft. En al gauw roept hij er dan maar achteraan “xīnnián kuàilè” (nieuw jaar gelukkig) en “gōngxī fācái” (word rijk); de traditionele Chinese nieuwjaarswensen. Over guanxi.

Peter Tersteeg

Chinese klantgerichtheid

Ook de taxi chauffeurs van China zijn voor mij een plezierige uitzondering als we hun gedrag vergelijken met dat van taxichauffeurs inde meeste andere landen. Ik heb in China vaak in een taxi gezeten; van mooie limousines tot aftandse wagentjes. Het is mij altijd goed bevallen.

Zo zaten we eens in Beijing in een taxi. Onderweg naar de opera. Het zou ongeveer 3 kwartier rijden zijn en dat voor een prijs, die ongeveer gelijk staat aan de prijs van een kop koffie bij Starbucks, zon’n 50 Yuan. Toen we zo ongeveer bij het operagebouw moesten zijn werd onze taxichauffeur wat nerveuzig. Hij kon het kennelijk niet vinden en op een gegeven moment ging hij maar ergens de weg vragen. Dat hij de weg niet kon vinden was hem niet alleen zijn eer te na, maar hij zette ook de taximeter af. Na enig zoeken vond hij het operagebouw toch en zette ons keurig netjes af. Natuurlijk betaal je hem toch het luttele bedrag wat je anders kwijt geweest was als hij de meter niet afgezet had. We waren beiden dik tevreden over elkaar.

Tijdens een bezoek aan China had ik ook het voorrecht op bezoek te mogen bij de hoogste baas van een bank in Hangzhou. Ik was daar om een artikel te schrijven over de avonturen van de Nederlandse banken in China. De bank van deze meneer zou overgenomen worden door een Nederlandse bank. Het bezoek was voor ons gepland dus we zouden moeten improviseren. We werden ontvangen in een grote kamer met een heel massaal wit lederen bankstel. En omdat wij elkaar niet zouden kunnen verstaan was er ook een tolk aanwezig. Nadat de staf uitgebreid en herhaaldelijk gecontroleerd had of alles in orde was, kwam de Grote Baas zelf binnen. Een grote en keurig geklede, imponerende man. Maar zoals gezegd, we konden elkaar niet verstaan. En je moet natuurlijk toch een beetje oppassen wat je vraagt. Statig gezeten op het bankstel wisselden we dus maar wat beleefdheden uit. Het was interessant, maar het ging allemaal nogal moeizaam. Tot op het moment waarop ik vroeg of het kanaal dat ik ergens in de buurt gezien had, het kanaal was dat ooit door een vroege Chinese keizer gebouwd was om een waterwegverbinding tot stand te brengen met Peking. Iedereen sprong ineens enthousiast op. We werden direct uitgenodigd voor een lunch en een bezichtiging van de mooie stad Hangzhou. En we kregen uitgebreid cadeau’s mee.

Tijdens de rondleiding door de stad kwam het gesprek op concurrentie. Ik vroeg mij af hoe zij omgingen met nieuwe producten en/of markten. Dat vonden ze eigenlijk maar vreemd. Er was toch bepaald dat zij als bank in hun eigen district alleen maar vastgestelde producten mocht verkopen. Hoezo marktgerichtheid. De klanten kwamen toch wel. Geen wonder als er geen concurrentie is in jouw gebiedje, want de klanten kunnen ook weer niet naar een nadere bank in een andere regio. Hoezo klantgerichtheid. Maar ook dit was weer een boeiende ontmoeting.

Vlak bij mijn hotel in Beijing staat een meisje met een stalletje waar ze wat T-shirts en verkoopt. Ik loop dagelijks meerdere malen langs haar stalletje en telkens vraagt ze mij heel vriendelijk hoe het met mijn dochter is. Ze heeft ons namelijk een paar maanden geleden wel eens samen gezien en toen hebben we een praatje gemaakt. En sinds die tijd vraagt zij mij elke keer – soms dus meerdere keren per dag – hoe het met mijn dochter is. Maar of het nu ’s morgens om half negen is of ’s avonds om half elf, zij is altijd enthousiast en altijd bezig met haar business. En vaak zie ik haar heel charmant met nieuwe klanten omgaan om te proberen iets te verdienen. Ook al is het nog zo weinig. En als je iets vraagt wat ze niet heeft, is ze altijd bereid het ergens voor je te gaan halen. Ze doet het goed. Over klantgerichtheid !

Vlak bij Wanfujing in Beijing liep ik eens een hotel binnen dat net gebouwd was. Het zag er heel trendy uit met een prachtige mengeling van Chinese en westerse stijlen. Terwijl ik naar binnen liep zei ik tegen een van de medewerkers dat ik het hotel er zo mooi vond uitzien en dat ik daarom naar binnen gekomen was. Prompt werd de general manager er bij gehaald en ik kreeg een uitgebreide rondleiding door het hotel. Met prachtige designspullen fantastig ingericht. Zo de moeite waard dat ik nog regelmatig terug kijk op hun website http://www.hotelkapok.com/ En als ik nog eens terug zou willen komen, kreeg ik ook nog korting. Over klantgerichtheid.

Peter Tersteeg

China’s keizerinnetjes

De één kind politiek die China gevoerd heeft grote gevolgen voor de relaties tussen man en vrouw.

Mao ging er in de jaren vijftig nog van uit: “hoe meer zielen, hoe machtiger China”. Maar toen het aantal geboorten explosief bleek te groeien en dit niet het geval was met de welvaart, zag Mao in dat het aantal geboorten aan banden moest worden gelegd.

In 1978 begon de regering met een campagne om het aantal kinderen per gezin tot één te beperken. Deze campagne was met meest succesvol in de stedelijke gebieden. Op het platteland, waar tradities sterker gelden en grote gezinnen nodig zijn om het land te bewerken, heeft het programma veel minder resultaat opgeleverd. Globaal (en “global”) beschouwd was/is een dergelijk beleid zonder meer noodzakelijk. Immers op dit moment zijn er 1,3 miljard (geregistreerde) Chinezen en zonder geboortebeperking zou de bevolkingsgroei zeer ernstige gevolgen kunnen hebben.
De één-kind-politiek is genuanceerder dan op het eerste gezicht lijkt. Het beleid geldt voor de Han-Chinezen die ca. 93% van de bevolking uitmaken. Het is niet van toepassing voor de etnische minderheden. In de steden mag men een tweede kind krijgen indien het eerste kind gehandicapt is. Op het platteland mag men een tweede kind krijgen indien het eerste kind een meisje is. De traditie en de cultuur, zeker op het platteland, is zodanig dat de status van vrouwen laag is en er derhalve een zoon wordt geprefereerd.
Bij overtreding van de regels geldt een (hoge) boete. Dit heeft tot gevolg dat "rijke" boeren de boete betalen totdat ze of een zoon hebben of ook arm zijn geworden. Het komt voor, dat mensen een boete van tien maal hun jaarsalaris moesten betalen, maar er zijn ook berichten van gedwongen sterilisatie en gedwongen abortussen. Het gebeurt dan ook vaak dat echtparen hun tweede kind niet aangeven, waardoor er een heleboel kinderen, vaak meisjes, eigenlijk niet ´bestaan’.

Een ander gevolg van de één kind politiek in China is de grootschalige diefstal van en handel in kinderen en kinderhandel. Ouders die niet in staat zijn geboortelicenties - die verplicht zijn voor ieder stel dat een kind op de wereld wil zetten - te betalen, verkopen hun dochter voor het luttele bedrag van 300 tot 400 euro. Als het een mooi meisje is, ligt de prijs aanzienlijk hoger, maar handelaren kunnen 'lelijke meisjes niet aan de straatstenen kwijt'. Meisjes zijn minder geliefd omdat die meer geld kosten - onder meer een bruidsschat die voor de grote groep arme Chinezen niet te betalen is - dan opleveren voor de ouders. Jongetjes van 1 of 2 jaar oud leveren daarentegen heel veel geld op. Ook doen er verhalen de ronde over babymoorden en babyhandel, maar meestal worden kinderen te vondeling gelegd. Vooral op het platteland. In de dorpen zijn de mensen niet zo hoog opgeleid als de mensen in de steden. Zij beschikken ook niet altijd over de middelen als de anticonceptiepil, of over de mogelijkheid tot abortus. Wanneer zij nóg een kind krijgen raken ze in paniek en ´doen´ ze hun kind weg. Het afstaan van kinderen is illegaal in China.Moeders plegen soms nog tot acht (!) maanden in de zwangerschap abortus om de voor hen torenhoge boete en mogelijke vervolging te voorkomen.

De documentaire 'China's Stolen Children' van de Britse filmmaker Jezza Neumann handelt over deze problematiek en laat op confronterende wijze zien welk effect het strikte beleid van de Chinese regering heeft op de bevolking. De film bestaat uit grotendeels illegaal gefilmde interviews. Zo komt er onder meer een wanhopig koppel aan het woord wiens vijfjarige zoontje slachtoffer is geworden van kinderhandel. Uit pure wanhoop schakelen ze een privé-detective in, die er zijn missie van heeft gemaakt om zoveel mogelijk gestolen kinderen op te sporen. Het blijkt al snel een vrij hopeloze missie, wat leidt tot hartverscheurende taferelen bij de ouders en oma van het jochie. Ook komt een handelaar aan het woord; een onguur uitziende man die twintig jaar geleden een makkelijke manier van geld verdienen zocht en op die manier in het ‘vak' rolde. De weduwnaar heeft zelfs zijn eigen zoontje verkocht, tot groot onbegrip van zijn andere kind. Daarnaast volgt Neumann de perikelen van een jong stel dat ongehuwd zwanger raakte. In China is het uit den boze om een kind te krijgen zonder dat je getrouwd bent, maar snel even trouwen voordat het kind er is zit er ook niet in omdat je daar minstens 21 jaar voor moet zijn en het meisje pas 19 is. Omdat ze geen andere uitweg zien, besluiten ze hun dochter te verkopen. Een meisje brengt veel minder op dan een jongen, maar de bemiddelaar belooft te proberen er een zo goed mogelijke prijs voor te vragen.

'China's Stolen Children' is gemaakt door het zelfde team als de indrukwekkende en bij vlagen schokkende documentaire 'The Dying Rooms' (1995), over de afschuwelijke wantoestanden in Chinese kindertehuizen. Een documentaire die de kijker lang bijblijft. Hoewel 'China's Stolen Children' heel wat minder heftig is, slaat ook deze in als een bom. Want je gaat toch met heel andere ogen kijken naar de adoptiekinderen die ons westerlingen worden aangeboden. Zijn dit ook gestolen kinderen? Regisseur Neuman probeert de verschillende kanten van de situatie te belichten en dat lukt hem goed. Wanhoop overheerst, maar iedereen ervaart dat op een andere manier. Aan de ene kant is er het stel dat wanhopig op zoek is naar hun gestolen zoontje, aan de andere kant zijn
mensen zo bang voor de restricties van de overheid dat ze in staat zijn tot onmenselijke dingen als het te koop aanbieden van hun bloedeigen kind. Confronterend en indrukwekkend

Indirect heeft deze politiek ook invloed op de kinderen zelf. Ouders vragen erg veel van hun enige kind: ze willen dat hun kind het hoogst mogelijke bereikt en eisen van hem of haar dat ze goed presteren op school, dat ze zowat dag en nacht aan school besteden. Het is dan ook niet vreemd veel dat depressiviteit onder kinderen veel voorkomt. Het zelfmoordpercentage onder Chinese jongeren is hoog en ook loopt menig kind weg van huis of raakt verslaafd aan de drugs. Een heel ander probleem is het feit dat veel kinderen aan overgewicht lijden, doordat ouders hun enige kind enorm verwennen, omdat ze het beste voor ze willen. Chinese kinderen zijn vaak enorme verwende nesten en worden dan ook vaak ´de kleine keizertjes´ genoemd, kinderen waarvoor alles gedaan wordt en waarvan alle wensen vervuld worden.Hier komt ook nog eens bij dat echtparen een jongen verkiezen boven een meisje. Dit is niet te wijten, maar aan de culturele voorkeur voor jongens.
De beperkende maatregelen hebben ook grote relationele effecten tussen man en vrouw tot gevolg. Daar waar de jongetjes enerzijds als kleine keizertjes gruwelijk verwend worden, zien zij zich anderzijds geconfronteerd worden met een tekort aan meisjes. Vanuit de ‘bevoorrechte (?)’ meisjes bezien is er dan ook sprake van een ‘buyers market’. Zij kunnen kiezen; vooral als ze mooi zijn of maatschappelijk goed gepositioneerd zijn. En zij gedragen zich dan ook echt als keizerinnetjes, die in alle opzichten behaagd moeten worden. Ze willen behangen worden met cadeautjes en hebben ook een heel apart kinderlijk gedrag. Alles is roze en kinderachtig en ze willen allemaal “hello Kitty’ spulletjes. Elke zondag is er in een park in Bejing een soort markt waar de jongens zich dan kunnen aanprijzen. Van liefde is nauwelijks sprake. In Bejing is een jongen die weinig heeft al niet meer zo interessant voor de dames. Hij moet op zijn minst een appartement en een auto hebben en hij moet over voldoende middelen beschikken om zijn vriendin te kunnen verwennen met cadeau’s. En als dat allemaal een beetje tegenvalt, dan stappen de dames gewoon weer op. Heel moeilijk voor de jongens.

Anderzijds ben ik op mijn reizen ook heel vaak leuke en grappige jonge vrouwen tegen gekomen, die kennelijk geen last hebben (gehad) van de wanpraktijken die elders in China voorkomen. Jonge vrouwen die heel aardig zijn en soms ook heel charmant. Zonder dat ze iets van je willen. Veel meisjes van de fake markt in Beijing zijn heel leuk om mee te praten. Het meisje met het bordje ‘excellent sales person’ die op de benedenetage spijkerbroeken verkoopt is daar een goed voorbeeld van.

Zo was ik ook eens met mijn vrouw in een hotel in Sjanghai. Het hotel had een chique restaurant waar we regelmatig aten. De opperober was een charmante jonge vrouw van eind 20. Regelmatig maakte ik een praatje met haar. Op een avond vroeg ik haar hoe je het woord gans in het chinees uitsprak. Ik wist dat het prachtig klonk. Zonder verdere bijbedoelingen moet ik zeggen, dat het vooral uit haar mond zo mooi klonk. Het was dan ook wel weer heel grappig, temeer daar ik haar zei dat ik nog nooit gans had gegeten. Hoewel dat vreselijk lekker moest zijn, krijg je zoiets toch nooit als simpele westerling. Ik vertelde haar ook dat ik ook nog nooit haaienvinnensoep had gegeten en dat mij verteld was dat dat heel lekker was. En ik vroeg haar of dat zo was. Het was zo. En toen ik haar vertelde, dat ik dat zo verschrikkelijk duur vond dat ik dacht dat ik dat nooit zou kunnen betalen, had ze plaatsvervangend met mij te doen. Ze moest weer aandacht geven aan de zaak, maar even later kwam ze weer naar onze tafel. Ze had de kok overgehaald om voor ons een klein bordje gans te maken. En hij zou ook kijken of er nog wat haaienvinnensoep was. Hoewel we al gegeten hadden, kwam er een compleet diner aan. Het was heerlijk. En zij vond het weer geweldig dat wij het geweldig vonden. Op de rekening stond “gebakken banaan”. En een fooi geven hoeft eigenlijk niet; vriendelijkheid is genoeg. En dat deed ons keizerinnetje allemaal op eigen initiatief. Zonder rekening te houden met haar baas; een jonge Nederlander die daar werkte als Food & Beverage manager. Hij was nogal overtuigd van zichzelf en had het idee dat hij alles in de hand had. Wat hem ontgaan was, was dat zijn chinese personeel hem eigenlijk niet zag staan en niet veel respect voor hem had. Ik had dat zo eens aangekeken en vond het eigenlijk wel grappig. Temeer ook omdat de chinese medewerkers in de gaten kregen dat ik op zat te letten wat er allemaal gebeurde. Onze Nederlandse manager, die toch was gekomen om de chinezen wat te leren, was echter zo belangrijk dat hij dat allemaal niet zag. Van die belangrijkheid bleef weinig over toen ik hem zag krimpen en kruipen toen zijn Chinese baas hem alleen nog maar belde en hem instructies gaf. Zo'n onderdanigheid compleet met bijbehorende body language had ik nog nooit gezien. Misschien had hij dus toch wel geleerd dat niet alleen wij Nederlanders het voor het zeggen hebben.

Terug naar de keizerinnetjes. Onze Dawei lost het probleem met een keizerinnetje op zijn eigen inventieve manier op. Hij zoekt een heel lelijke vrouw. Want daar heeft hij weinig last van. Denkt hij.

Peter Tersteeg



.