De Chinese maatschappij heeft plichten als uitgangspunt; de Westerse samenleving rechten. Het verschil is zichtbaar op straat.
Zijn mensenrechten universele waarheden of westerse dogma’s ? Verhelderend in dit verband is het artikel “hoe Confucius de mensenrechten in China belemmert” van Rob Wijnberg in diens boek “Nietzsche en kant lezen de krant”. Voor ons is het volstrekt vanzelfsprekend om te denken in termen van rechten. In de Chinese denktradities is dat concept veel minder prominent aanwezig - of zelfs helemaal afwezig – wat claimen ervan dan ook moeilijker maakt. Het traditionele confucianisme is anti-individualistisch: hiërarchie en gehoorzaamheid aan hogere rangen zijn daarin de meest essentiële concepten. Daar is een historische verklaring voor. Het confucianisme is namelijk zo’n 2000 jaar geleden ontstaan in een tijd dat langdurige interne oorlogen aan de orde van de dag waren. Confucius wilde de orde in nde samenleving herstellen en legde in zijn morele voorschriften daarom sterk de nadruk op respect voor autoriteit. Voor individuele autonomie en denken was nauwelijks plaats. Prioriteit werd gegeven aan de belangen van de groep boven die van het individu. Op de Chinezen is de invloed van het groepsdenken en de filosofie van de gehoorzaamheid nog steeds merkbaar. Zoals bij ons de denkbeelden volgens de christelijke traditie merkbaar zijn. Indien de Chinezen zouden gaan demonstreren om ons te dwingen onze traditionele waarden en normen volgens de christelijke filosofie af te schaffen, is dit ergens vergelijkbaar met ons dwingende optreden richting China over de mensenrechten.
De traditie van gehoorzaamheid zal een gewone Chinees niet zo snel tot opstand brengen. Hoewel ik hem nooit gesteld heb, zal de vraag “waarom zijn wij op aarde” in China bepaald anders beantwoord worden dan in het Westen.
Tijdens een lezing somt sociologisch onderzoeker Frits Spangenberg* in vijf minuten de tien belangrijkste indicatoren op die leiden tot geweld zoals dat recent in Engeland is losgebarsten onder de titel: “Rebels without a clue”. Hij citeert een van de opgepakte relschoppers: “I didn’t want this life, it just happened.”. Protest is van alle tijden. De manier waarop dat nu gebeurt is een product van ons tijdsgewricht waarin de indicatoren samengevoegd tot een nieuwe vorm en tot accumulatie leiden. Spangenberg ziet ook in Nederland deze fenomenen, de voedingsbodem is ook hier aanwezig, maar minder vruchtbaar. Gezag taant, de geweldsfascinatie van burgers neemt toe, burgers spreken elkaar niet meer aan in het publieke domein, bureaucratische regelgeving doodt initiatieven, armoede wordt niet effectief bestreden, schoolverlaten (zonder kwalificatie) evenmin, werkgevers kijken buitenslands naar personeel, streetgangs zijn voor jongeren hun privéomgeving en hun voorbeeld, het uitkeringensysteem beloont het verkeerde gedrag. Het ergst van al: de bestuurders geven aan het doorbreken hiervan onvoldoende aandacht.
De jongste generatie leeft intens, gefascineerd door uiterlijk, kicks, status en netwerken; opgevoed in vrijheid en voorspoed. Veel jongeren treden de toekomst met vertrouwen tegemoet en wenden hun vitaliteit op een positieve manier aan. Maar daarnaast zijn de schadelijke gevolgen van een collectieve onverantwoordelijkheid zichtbaar: obesitas, alcoholmisbruik, schooluitval, schulden en publieke agressie. Een leger hulpverleners krijgt deze problemen maar niet onder controle. Sinds de omarming van het forever young-ideaal door volwassenen, rust er een taboe op opvoeden met gezag en wordt het belang van zelfbeheersing en het nemen van verantwoordelijkheid gebrekkig op jongeren overgedragen. Jongeren zijn nog niet volwassen en hun ouders gedragen zich soms onvolwassen. De schadelijke gevolgen van deze collectieve onvolwassenheid zien we om ons heen: obesitas, alcoholmisbruik, oplopende schulden en publieke agressie. Geen geweldig vooruitzicht.
Mijn oude vader zei altijd “de tijd zal het leren”. We zullen zien hoe de ontwikkeling verder gaat. Een Westerse wereld van rechten en/of een Chinese wereld van plichten.
Peter Tersteeg
• Frits Spangenberg is mede-auteur van “De grenzeloze generatie en de onstuitbare opmars van de B.V. IK”. De grenzeloze generatie stoelt op het Mentality-waardenonderzoek van Motivaction, waarvoor tussen 1997 en 2009 ruim 20.000 personen diepgaand zijn ondervraagd.
